Niezwykłe odkrycia podczas prac budowlanych: Co robić?

Czy to możliwe, żeby podczas robót budowlanych doszło do niezwykłego odkrycia archeologicznego? Biorąc pod uwagę, że podczas budowy domu często dokonuje się przecież przekopów dużych hałd ziemi, chociażby związanych z niwelacją gruntu, czy później z tworzeniem fundamentów budynku, jest to jak najbardziej możliwe. Pod ziemią kryć się mogą naprawdę różne znaleziska, niektóre z nich o sporej wartości historycznej. W trakcie prac budowlanych może dojść do odkrycia zaskakujących znalezisk, które są całkowicie niespodziewane. Mogą to być artefakty archeologiczne, ale również nieoczekiwane elementy budowlane, które „nie powinny” znajdować się w danym miejscu. Do odkryć może też dojść podczas takich robot budowlanych jak przebudowa budynku, kiedy to robotnikom ukazują się na przykład tajemnicze, nieuwzględnione w planie obiektu pomieszczenia czy schowki. I w nich również kryć się mogą tajemnicze przedmioty czy elementy architektoniczne. Jak należy postępować w sytuacjach, kiedy robotom budowlanym towarzyszyć będzie takie niespodziewane odkrycie?

Odkrycia archeologiczne na budowie

Do jakich zaskakujących odkryć może dojść na placu budowy? Znajdowane mogą być przedmioty,  fragmenty innych budynków, a nawet szczątki ludzkie lub zwierzęce. Przykładów może być całe mnóstwo. Oto kilka z nich:

• Przedmioty historyczne

Czasami podczas robót budowlanych znajdowane są przedmioty codzienne, które mają wartość kulturową, wzbogacając tym samym informacje na temat antropologicznej przeszłości danego miejsca. Obok przedmiotów codziennego użytku znaleziskiem mogą być też stary monety. To właśnie monety, a także małe buteleczki i guziki znaleziono podczas budowy placu Centralnego w Warszawie.

• Stare środki transportu i konstrukcje

Elementy dawnych różnorakich konstrukcji, fragmenty budynków, czy też elementy starych środków transportu to kolejny przykład znalezisk, którego tłem może być plac budowy. Na terenie budowy S52 odkryto niegdyś pozostałości ziemnych konstrukcji związanych z powstającą wokół Krakowa siecią jednostek militarnych z XIX wieku.

• Pozostałości dawnych osad

Fragmenty osad lub elementy związane z dawnymi miejscami zamieszkania również mogą zostać ujawnione podczas budowy. Osada jest miejscem dłuższego pobytu grupy ludzi (osadników) gdzie wprowadzili oni niezbędne rozwiązania, np. odpowiednie narzędzia, aby zapewnić sobie dobre warunku do przerwania. W maju 2023 roku, podczas budowy drogi na Podkarpaciu, odkryto pozostałości osady z czasów rzymskich. Odkrycie osady to szansa na owocne wykopaliska.

• Szczątki ludzkie i zwierzęce

Czasami podczas budowy odkrywane są szczątki, które mogą wskazywać na to, że na danym terenie znajdował się niegdyś cmentarz lub inne miejsce pochówku. Taka informacja to również sporta wartość historyczna. W przypadku zwierząt, szczątki dają obraz tego, jak zmieniła się w danym miejscu fauna nawet na przestrzeni epok. Podczas budowy metra w Warszawie znaleziono kości prawdopodobnie należące do prażubra i mamuta.

Znalezisko podczas prac budowlanych jest nie lada wydarzeniem, które tak jak jest fascynujące, tak również wymaga podjęcia odpowiednich kroków. Kiedy podczas budowy napotyka się na różne niespodzianki i ekipa budowlana odkryje niezwykłe znalezisko, może wpłynąć to na przebieg projektu. Ważne jest, aby wiedzieć, jak wtedy postępować. Co należy zrobić, jeśli podczas robót natrafimy na coś nieoczekiwanego?

Konsekwencje odkrycia archeologicznego na budowie

Jeśli na placu budowy ekipa natknie się na coś, co może być zabytkiem, konieczne jest zatrzymanie prac. Zgodnie z polskimi przepisami, w tym Ustawą z dnia 23 lipca 2003 roku o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, postępowanie w takim przypadku powinno obejmować:

1. Wstrzymanie robót. Jest to niezbędne, aby uniknąć uszkodzenia lub zniszczenia znaleziska. Należy natychmiast wstrzymać wszelkie prace, które mogą wpłynąć na odkryty przedmiot lub miejsce, niezależnie, czy jest to budowa domu, jego rozbiórka, remont, czy budowa autostrady czy kompleksu handlowego.
2. Zabezpieczenie znaleziska. Jeżeli to możliwe, należy zabezpieczyć znaleziony artefakt i miejsce jego odkrycia, aby nikt nie miał do nich dostępu. Przydają się wówczas taśmy, które ograniczą dostęp pracowników i innych osób do znaleziska. Niezbędny na każdej budowie kontener na śmieci, gdzie trafiają odpady, zabezpiecza potencjalne artefakty przed zasypaniem ich przez pozostawiony bez kontroli gruz.
3. Zawiadomienie odpowiednich służb. O podejrzeniu odkrycia znaleziska należy niezwłocznie powiadomić właściwego ze względu na miejsce prowadzenia budowy konserwatora zabytków lub władze gminy.
4. Ekspertyza specjalisty. Potrzebne jest umożliwienie specjalistycznych oględzin przez konserwatora zabytków. Do niego zaś należą dalsze kroki postępowania.
5. Szczątki zwierząt — ochrona środowiska. W przypadku odkrycia kości zwierząt, powinno się również powiadomić regionalnego dyrektora ochrony środowiska.

Zatajenie znaleziska lub kontynuowanie prac mimo odkrycia, że na miejscu może mieć miejsce odkrycie archeologiczne jest naruszeniem prawa i może prowadzić do konsekwencji prawnych!

Wstrzymanie robót budowlanych

Konserwator zabytków ma 5 dni na dokonanie oględzin. Jeśli w tym czasie nie zjawi się na miejscu, roboty mogą zostać wznowione. Jeśli zaś pojawi się na oględzinach i stwierdzi konieczność przeprowadzenia dalszych badań, z pracami, które wpływają na stan znaleziska trzeba się wstrzymać na okres do 6 miesięcy. Można jednak, po konsultacji z konserwatorem, zorganizować wywóz śmieci, aby wywieźć zalegające odpady budowlane, o ile nie wpływa to na znalezisko.

Niewybuchy na budowie

Zdarza się również, że podczas robót budowlanych można natknąć się na niewybuchy. W takich przypadkach należy zachować szczególną ostrożność:

1. W żadnym wypadku nie dotykać znaleziska! Nie wolno przenosić ani dotykać niewybuchów, ponieważ w przeciwnym razie mogą niekontrolowanie eksplodować. Wstrzymać trzeba też wszelkie prace budowlane w okolicy znaleziska, aby uniknąć dalszych wstrząsów czy uszkodzeń, które mogłyby spowodować wybuch.
2. Należy szybko opuścić miejsce odkrycia, tak, aby nie narażać się na niebezpieczeństwo wybuchu. Najlepiej zorganizować szybką ewakuację. Dodatkowo można zabezpieczyć miejsce wokół znaleziska, aby nie znalazły się tam inne osoby.
3. Jak najszybciej powiadomić odpowiednie służby — skontaktować się z policją i strażą pożarną.

Bardzo ważne jest przekazanie wszelkich istotnych informacji służbom i postępowanie zgodnie z ich instrukcjami. 

Skarb na działce

Niecodzienne znaleziska mogą również zdarzyć się podczas prac ogrodowych, np. w czasie przekopywania ogródka. Jeśli odkryjemy coś wartościowego, należy — podobnie jak podczas budowy — zgłosić to wojewódzkiemu konserwatorowi zabytków lub odpowiednim władzom lokalnym. Choć prawo do znalezionych kosztowności przysługuje Skarbowi Państwa, znalazca może liczyć na wynagrodzenie za swoje odkrycie.

Niezwykłe odkrycia podczas budowy mogą być zarówno intrygujące, jak i wymagające szczególnych działań. Kluczowe jest skonsultowanie się z odpowiednimi ekspertami, aby ocenić wpływ odkrycia na cały projekt budowlany i podjąć odpowiednie kroki w celu zapewnienia bezpieczeństwa i jakości budowy. Dokładne przestrzeganie procedur oraz współpraca z profesjonalistami pozwala uniknąć problemów i zakończyć budowę z sukcesem.