Jak składować odpady? Prawidłowe składowanie różnych rodzajów śmieci

Składowanie odpadów to proces, mający miejsce w sytuacji, kiedy nie można ich spożytkować gospodarczo ani bezpiecznie unieszkodliwić. Może odbywać się jedynie w składowiskach – miejscach specjalnie do tego wyznaczonych, przystosowanych w ściśle określony sposób, zgodnie z zasadami ochrony środowiska. Często w miejscach składowania prowadzona jest selekcja i częściowy recykling. Składowiska na ogół podlegają miejscowym władzom samorządowym. Jak składuje się poszczególne rodzaje odpadów?

Regulacje prawne składowania i magazynowania odpadów

Obecnie zagadnienia składowania odpadów reguluje zbiór przepisów, wśród których najważniejsze są:

1. Ustawa z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach, Dz.U.2022.699 (tekst jednolity), wersja od: 29 marca 2022 r. do: 31 grudnia 2022 r.
2. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 30 kwietnia 2013 r. w sprawie składowisk odpadów, Dz.U. 2013 poz. 523, Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 19 marca 2021 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie składowisk odpadów, Dz.U. 2021 r. poz. 673
3. Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 16 stycznia 2015 r. w sprawie rodzajów odpadów, które mogą być składowane na składowisku odpadów w sposób nieselektywny
4. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 26 lutego 2009 roku, zmieniające rozporządzenie w sprawie szczegółowych wymagań dotyczących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamknięcia, jakim powinny odpowiadać poszczególne typy składowisk odpadów, Dz.U. 2009 r. nr 39 poz. 320

1. Dyrektywa 1999/31/WE w sprawie składowania odpadów, mająca na celu zapobieganie, poprzez wprowadzenie restrykcyjnych wymogów technicznych, negatywnemu wpływowi składowania odpadów na wody gruntowe i powierzchniowe, powietrze i glebę, a także zdrowie człowieka 
2. Dyrektywa (UE) 2018/850, zmieniająca dyrektywę 1999/31/WE, aby zagwarantować przejście na gospodarkę o obiegu zamkniętym. W ramach dyrektywy zmieniającej, od 2030 roku należy ograniczyć składowanie odpadów nadających się do recyklingu, przed 2035 rokiem ograniczyć ilość składowanych odpadów komunalnych do 10 proc., a także nakłada się na kraje członkowskie Unii Europejskiej szereg zobowiązań w tym zakresie, m.in. wprowadzenie możliwości monitoringu składowanych odpadów komunalnych i systemu kontroli jakości oraz sprawozdań wczesnego ostrzegania w celu wykrycia uchybień związanych ze składowaniem odpadów.

Magazynowanie odpadów to nieco inna kategoria, również podlegająca określonym regulacjom prawnym. O ile składowanie to złożenie odpadów na składowisku, gdzie pozostaje on na zawsze, o tyle magazynowanie to czasowe przechowywanie odpadów w celu ich recyklingu lub utylizacji.

Podmiot gospodarczy, który generuje, przetwarza lub przechowuje odpady, zobowiązany jest do zapewnienia odpowiednich warunków ich magazynowania, z uwzględnieniem ich właściwości fizycznych i chemicznych oraz bezpieczeństwa ludzi. Od 1 stycznia 2021 roku zostały wprowadzone nowe zasady magazynowania odpadów (Rozporządzenie do ustawy o odpadach), kierujące się ilością ich wytwarzania. Przyjęto podział na kategorie, obejmujące: 

• podmioty, wytwarzające rocznie powyżej 1 tony odpadów niebezpiecznych bądź powyżej 100 ton odpadów innych niż niebezpieczne – kategoria C
• podmioty, wytwarzające rocznie do 1 tony odpadów niebezpiecznych lub do 100 ton odpadów innych niż niebezpieczne – kategoria B
• podmioty, wytwarzające rocznie poniżej 100 kg odpadów niebezpiecznych i poniżej 5 ton odpadów innych niż niebezpieczne – kategoria A.

Podmioty kategorii B są częściowo zwolnione z obowiązków, wynikających z nowych zasad, natomiast całkowicie są z nich zwolnione podmioty kategorii A. Szczegółowe wymagania dla magazynowania odpadów określa Rozporządzenie Ministra Klimatu z dnia 11 września 2020 roku.

Rodzaje odpadów w aspekcie ich właściwości

Uwzględniając właściwości odpadów i ich wpływ na otoczenie, w jakim się znajdują, można wyróżnić następujące ich grupy:

Odpady obojętne – to zgodnie z zapisem w cytowanej ustawie o odpadach (art. 3, p. 9), odpady, nieulegające przekształceniom fizycznym, chemicznym bądź biologicznym (nie wchodzą w żadne reakcje fizyczne ani chemiczne), nie rozpuszczają się i nie ulegają biodegradacji. Odpady takie nie są w żadnym stopniu szkodliwe dla środowiska ani dla ludzi, nie wywierają też niekorzystnego wpływu na jakąkolwiek substancję czy materię, z jaką się kontaktują. Są obojętne dla wód podziemnych, powierzchniowych i gleby. 

Odpady niebezpieczne (art. 3, p. 34, ust. 4) wykazują przynajmniej jedną z cech posiadającą niebezpieczne właściwości. Wykaz tych właściwości oraz warunki uznania odpadów za niebezpieczne zawierają następujące przepisy unijne: 

• rozporządzenie Komisji (UE) nr 1357/2014 z dnia 18 grudnia 2014 r. zastępujące załącznik III do dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/98/WE w sprawie odpadów oraz uchylające niektóre dyrektywy (Dz. Urz. UE L 365 z 19.12.2014, str. 89, z późn. zm.5) ), zwane dalej „rozporządzeniem (UE) nr 1357/2014”
• rozporządzenie Rady (UE) 2017/997 z dnia 8 czerwca 2017 r. zmieniające załącznik III do dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/98/WE w odniesieniu do niebezpiecznej właściwości HP 14 „Ekotoksyczne” (Dz. Urz. UE L 150 z 14.06.2017, str. 1), zwane dalej „rozporządzeniem (UE) 2017/997”

Odpady ulegające biodegradacji (bioodpady – art. 3 p. 1, ust. 1) – są to odpady biodegradowalne z parków, ogrodów i innych terenów zielonych, resztki żywności z kuchni domowych i lokali gastronomicznych, zakładów produkujących żywność, jednostek gospodarczych handlujących żywnością (sklepy, hurtownie); ogólnie są to odpady rozkładane przez bakterie i inne mikroorganizmy tlenowe lub beztlenowe.

Ustawa rozróżnia ponadto odpady komunalne, budowlane i rozbiórkowe, medyczne, weterynaryjne, powypadkowe i inne, które mogą zostać zaklasyfikowane pod względem właściwości do jednej z wymienionych wyżej grup. Oprócz tego ustala między innymi zakres możliwości zmiany statusu odpadów z niebezpiecznych na inne niż niebezpieczne, zasady przechowywania i recyklingu odpadów. 

Składowiska odpadów, podstawy gospodarki odpadami

Składowiska odpadów muszą być odpowiednio zlokalizowane, urządzone i eksploatowane. Warunki te, zawarte w cytowanym Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 26 lutego 2009 roku, zapewniają właściwe zagospodarowanie odpadów. 

Według powszechnie przyjętej definicji składowiskiem odpadów nazywamy miejsce (obiekt budowlany), przeznaczone do składowania odpadów, całkowicie separujące je od środowiska oraz gwarantujące bezpieczeństwo zdrowia i życia ludzi, jak również ochronę naturalnego środowiska przed kontaktem z produktami rozkładu odpadów.

Wyróżniamy trzy typy składowisk:

• składowiska odpadów niebezpiecznych
• składowiska odpadów obojętnych
• składowiska odpadów innych niż niebezpieczne i obojętne.

Składowisko odpadów należy otoczyć pasem zieleni, złożonym z drzew i krzewów, o minimalnej szerokości 10 metrów. Pas ten ma za zadanie możliwie maksymalnie zredukować niekorzystny wpływ roznoszenia śmieci przez wiatr, emisji pyłów, odorów i innych zjawisk na środowisko. 

Cytowane Rozporządzenie zawiera (w paragrafie 3) szczegółowe wskazania terenów, na których zabronione jest lokalizowanie składowisk odpadów niebezpiecznych i innych niż odpady niebezpieczne i obojętne. Zawarte są również wytyczne odnośnie minimalnej odległości składowiska od siedzib ludzkich.

Na składowisku odpadów ulegających biodegradacji powinno znajdować się urządzenie do mycia i dezynfekcji kół pojazdów opuszczających składowisko. Każde składowisko powinno być wyposażone w system pomiaru masy odpadów; np. tam, gdzie odpady dowożone są samochodami, musi znajdować się waga samochodowa.

Rozporządzenie zawiera ogólne wytyczne, dotyczące organizowania i lokalizacji składowisk. Szczegółowe rozwiązania techniczne zależą od rodzaju i masy odpadów, dlatego przepisy pozostawiają pewien zakres swobody działania specjalistom projektującym składowisko. Ponadto w Rozporządzeniu wskazano elementy, jakie należy wziąć pod uwagę podczas eksploatacji składowiska i po jego zamknięciu (rekultywacja). Proces rekultywacji powinien dążyć do zintegrowania składowiska z otoczeniem.

Nielegalne wysypiska śmieci – odwieczny problem

Miejsca, w których ludność wywozi i porzuca nielegalnie śmieci, nazywane są dzikimi wysypiskami. Są one przypadkowo zlokalizowane, niezabezpieczone, są siedliskiem bakterii, grzybów, miejscem żerowania i rozmnażania się szkodników i stanowią niebezpieczeństwo dla ludzi i zwierząt.

Na nielegalne wysypiska śmieci wywożone są różne odpady: zużyty sprzęt AGD i RTV, stare meble, zużyte opony, kable, a nawet materiały niebezpieczne, jak eternit po wymianie dachu. Proceder ten wciąż ma się dobrze, mimo że istnieje możliwość całkowicie legalnego pozbycia się odpadów z gospodarstwa domowego (PSZOK, firmy usługowe zajmujące się wywozem śmieci). Z pewnością decyduje tu czynnik finansowy, poza tym miejsca, gdzie znajdują się dzikie wysypiska, nie są monitorowane i ustalenie sprawcy jest często trudne, o ile w ogóle możliwe.

Warto pamiętać, że za nielegalny wywóz odpadów grozi kara grzywny oraz administracyjny nakaz  usunięcia odpadów i przywrócenia miejsca ich porzucenia do pierwotnego stanu.