Czym są odpady chemiczne

Odpady chemiczne to bardzo zróżnicowana grupa śmieci. W skład tego rodzaju odpadów może wchodzić wiele substancji, które są wynikiem działań produkcyjnych w zakładach przemysłowych, jak i substancje generowane w toku codziennych aktywności. Bowiem zarówno śmieci z zakładów przemysłowych, jak i odpady z mieszkań i domów mogą zawierać w sobie pewne składniki, które będą wyczerpywały definicję odpadów chemicznych. Odpady chemiczne to zatem nie tylko problem przemysłowy — wiele substancji chemicznych, które używamy na co dzień, od składników środków czystości, po farby czy baterie, kończy swój cykl życia jako odpady. Jakie cechy śmieci świadczą o tym, że można mówić o odpadach chemicznych? W jaki sposób odpady takie mogą być utylizowane?

Jakie substancje zaliczamy do odpadów chemicznych?

Odpadami chemicznymi nazywamy śmieci, które zawierają składniki o określonych właściwościach. I to właśnie te właściwości definiują odpad chemiczny. Mowa tutaj o łatwopalności, wybuchowości, toksyczności oraz właściwościach żrących. Tym samym odpady chemiczne mogą potencjalnie stanowić mogą poważne zagrożenie dla zdrowia ludzi, zwierząt oraz dla środowiska naturalnego.

Wśród odpadów chemicznych można wyróżnić m.in.:

• Kwasy — substancje chemiczne o pH poniżej 7, w przeciwwadze do substancji zasadowych. Kwasy wykazują bardzo żrące właściwości. Właściwości żrące kwasów potrafią być tak silne, że są w stanie rozpuścić nawet twarde metale. Nietrudno wyobrazić sobie, jak bardzo kwasy są więc niebezpieczne w kontakcie ze skórą czy błonami śluzowymi — w takim przypadku może dojść do poparzeń chemicznych. Jednym z najsilniejszych kwasów jest stężony kwas nadchlorowy.
• Rozpuszczalniki — to wszelkie ciecze używane do rozpuszczania innych substancji, po zmieszaniu z inną cieczą, gazem lub ciałem stałym tworzą roztwór. Choć do roztworów zaliczamy z chemicznego punktu widzenia nieszkodliwą wodą, to roztwory mogą też wykazywać właściwości palne i toksyczne. Przykładami są etanol i aceton.
• Popłuczyny — w kontekście odpadów chemicznych to płynne odpady powstające podczas procesów oczyszczania, płukania, mycia lub neutralizacji chemikaliów i urządzeń, które miały z nimi kontakt. Stanowią niekiedy istotny problem w zarządzaniu odpadami, ponieważ ich skład bywa zmienny i trudny do przewidzenia. A to wymaga szczególnej ostrożności przy ich przechowywaniu, transporcie i utylizacji.
• Kleje i żywice — służą do łączenia materiałów w wielu branżach przemysłowych. Mogą występować w formie ciekłej, półstałej (lepkiej) lub stałej. Po utwardzeniu stają się trwałe, ale trudne do rozkładu biologicznego. Niektóre z nich wykazują toksyczność, działanie drażniące lub uczulające.
• Środki ochrony roślin — to wszelkie chemikalia stosowane w celu ochrony roślin przed szkodnikami lub chorobami. W gałęzi rolniczej znane są tzw. klasy toksyczności oprysków, gdzie VI i V klasa oznacza zupełny brak szkodliwości lub prawie nieszkodliwość, a II i I klasa to bardzo lub skrajnie toksyczne opryski.
• Farby — to oczywiście substancje używane do pokrywania powierzchni. Część składu farb bywa toksyczna ze względu na zawarte w nich rozpuszczalniki, np. amoniak, metale ciężkie oraz inne szkodliwe związki chemiczne.

Właściwości odpadów chemicznych

Wspomnieliśmy już wyżej o właściwościach odpadów chemicznych. Wyjaśniając zatem, co oznacza każda z tych właściwości i jakie może nieść konsekwencje:

• Właściwości palne — oznacza to, że takie odpady łatwo mogą ulec zapłonowi. Zaprószenie ognia w pobliżu odpadów o palnych właściwościach to potencjalne ryzyko wzniecenia groźnego w skutkach pożaru.

• Właściwości wybuchowe — odpady mające w składzie substancje o właściwościach wybuchowych mogę ulegać gwałtownemu rozkładowi, prowadząc do wybuchu. Wybuchowi towarzyszy nagły wzrost temperatury i ciśnienia wewnątrz substancji, skutkujący finalnie odgłosem w postaci np. huku.

• Właściwości toksyczne lub trujące — oznacza, że jeśli dana substancja dostanie się do żywego organizmu, wywołuje ciąg reakcji chemicznych, którymi są niepożądane skutki zdrowotne. Skutki te mogą być przewlekłe, ostre, a nawet mowa o zgonie. Toksyczność substancji dotyczy również jej niepożądany i degradujący wpływ na środowisko naturalne.

• Właściwości żrące — substancje takie fizycznie niszczą lub nieodwracalnie uszkadzają, inne materiały, z którymi mają kontakt. Poparzenia chemiczne skóry czy też rozpuszczenie się metalu to przykłady żrących właściwości kwasów.

Odpady chemiczne a prawo

Gospodarka odpadami chemicznymi jest kontrolowana przez przepisy polskie, jak i przez dyrektywy unijne, z którymi, jako członek wspólnoty unijnej, musimy również się liczyć. Największy nacisk oczywiście kładziony jest na przedsiębiorstwa. Zgodnie z obowiązującymi regulacjami, przedsiębiorstwa i instytucje wytwarzające tego typu odpady muszą:

1. Odpowiednio klasyfikować i oznaczać śmieci — każda partia odpadów chemicznych musi być odpowiednio sklasyfikowana i oznakowana. A to z kolei oznacza między innymi to, że etykiety pojemników z odpadami muszą zawierać informacje o rodzaju odpadu, jego właściwościach oraz związanych z nim zagrożeniach.

2. Zapewnić bezpieczne warunki składowania — a więc w takie, gdzie będzie szansa by zapobiegać wyciekom i przypadkowemu kontaktowi z niebezpiecznymi substancjami. Dobra wentylacja wentylowane pomieszczeń z odpadami chemicznymi i zabezpieczenie tych pomieszczeń przed dostępem osób nieupoważnionych to kolejny kluczowy aspekt.

3. Uczynić transport odpadów chemicznych bezpiecznym — trzeba zrobić wszystko, aby wywóz odpadów chemicznych w jak najmniejszym stopniu powodował ryzyko wypadków i uwolnienia niebezpiecznych substancji. Pojazdy używane do transportu muszą być odpowiednio wyposażone i oznakowane.

4. Utylizować z pomocą specjalistów — odpady chemiczne nie mogą być usuwane tradycyjnymi metodami, jak inne odpady komunalne. Konieczne jest zlecenie wywozu i utylizacji firmom posiadającym odpowiednie uprawnienia i wyposażenie.

Metody utylizacji odpadów chemicznych

Sposoby na pozbycie się śmieci chemicznych to między innymi

1. Spalanie w piecach wysokotemperaturowych – odpady chemiczne mogą być bezpiecznie niszczone poprzez spalanie w piecach o bardzo wysokiej temperaturze, co gwarantuje całkowite usunięcie szkodliwych substancji.
2. Neutralizacja chemiczna – odpady kwasowe lub zasadowe można zneutralizować, dodając substancje, które redukują ich żrące właściwości. Metoda ta jest powszechnie stosowana, na przykład w obróbce popłuczyn laboratoryjnych.
3. Składowanie na zabezpieczonych wysypiskach – odpady, których nie da się unieszkodliwić innymi metodami, są przechowywane na specjalnie przygotowanych składowiskach, które zapobiegają zanieczyszczeniu gleby i wód gruntowych.
4. Używanie specjalistycznych narzędzi — przykładem jest sterylizator parowy, stosowany w szpitalach i laboratoriach do neutralizacji odpadów medycznych, mogących zawierać substancje chemiczne i biologiczne

Trzeba pamiętać, że odpady chemiczne, ze względu na swoje szkodliwe właściwości, czyli łatwopalność, wybuchowość, toksyczność czy właściwości żrące, mogą poważnie zagrażać środowisku naturalnemu. Dlatego tak niezmiernie ważne jest przestrzeganie przepisów oraz zasad bezpieczeństwa dotyczących składowania, transportu i utylizacji tego rodzaju odpadów. Wywóz śmieci powinien zawsze prowadzony być przez firmy posiadające zezwolenia. Minimalizuje to ryzyko zanieczyszczenia gleby, wód oraz powietrza, które prowadziłoby do długotrwałych konsekwencji ekologicznych.